یکی از فصل های درخشان زندگی پیامبر معظم اسلام صلی الله علیه وآله، کار و کارآفرینی و تقدیر و ترویج کار و فعالیت است. در نگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، کار کردن، در ردیف جهاد در راه خدا آمده است. وی در این باره می فرماید: «هر کس از راه، حلال برای استغنای خود و خانواده اش تلاش کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است و هر کس با تلاش و آبرو، در پی حلال دنیا باشد، در مرتبه شهدا خواهد بود».¹

امام صادق علیه السلام، درباره پیامبر می فرماید: «پیامبر، همیشه هسته های خرما را در زمین می نشاند و علاقه زیادی به کشاورزی داشت». همچنین ابن اثیر می نویسد: «در فدک، 11 درخت خرما بود که پیامبر صلی الله علیه وآله، آنها را کاشته بود که از میوه آنها، حجاج استفاده می کردند. عده ای نیز از آنها بهره اقتصادی می بردند».

از احادیث مرتبط با مقولات یاد شده، به خوبی روشن می شود که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، با این که امور اجتماعی و وظایف سنگین رسالت و تبلیغ را بر عهده داشت، هم شخصاً کار می کرد و هم کار و تلاش و خلق فرصت ها را ترویج می کرد. او، مروج کار و کارآفرینی بود و همواره و در تمامی زوایای حیات خویش، در هیئت یک کارآفرین اندیشه ورز، ظاهر می شد؛ او، مبدأ کار و کارآفرینی را خدا می دانست و می فرمود: «وقتی خداوند، دری از کسب و کار و روزی را به روی شما گشود، آن را حفظ کنید» و همواره تأکید می کرد که «کسی که از دسترنج خود درآمد داشته باشد و کسب و کار و اشتغال داشته باشد، دوست خداوند است».

وی در فرازی دیگر، بسیار هنرمندانه، دست ها را به سه نوع «دست بگیر یا سائله»، «دست بده و کارساز» و «دست مَده یا ممسکه» تقسیم کرد و کارآفرینی را در گروه دست بده و کارساز می داند. از نظر پیامبر صلی الله علیه وآله، از میان این سه نوع دست، بهترین دست، دست کارساز و بخشنده است.

در جایی دیگر، پیامبر صلی الله علیه وآله، به گونه ای دیگر، دست ها را در سه دسته «دست فرازین یا دست خدا»، «دست میانی یا دست بنده بخشنده» و «دست فرودین یا دست سائل» تقسیم می فرماید. از میان اینها، دست کریمانه خداوند و دست بنده ای که دائماً در حال بذل و احسان است، زیور خلقتند؛ اما دست سائل، نکوهش گردیده است.²

رهنمودهای ده گانه کارآفرینی با الهام از سیره پیامبر (ص)

در ترویج کار و کارآفرینی، اندیشه خیرخواهانه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، مورد تصدیق مورخان و صاحب نظران بوده و هست و آن چه از سخنان ایشان استفاده می شود، این است که در شکوفا کردن استعدادهای نهانی و جامه عمل پوشاندن به آرمان ها و تبدیل مرحله فکر و اندیشه به عمل و محصول، ده گام اساسی زیر را باید طی نمود.

1. ضرورت آموختن یک کار و پیشه

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، منادی آموختن مهارت های مختلف است؛ لذا می فرماید: «خداوند بنده ای را دوست دارد و آنان، کار و پیشه ای را بیاموزد تا به وسیله آن، از مردم، بی نیاز گشته، از کابوس هراس انگیز فقر، رهایی یابد».

2. زمان شناسی

زمان شناسی در کار، بسیار مهم است و چه بسا کارهایی که به خاطر انتخاب زمان نامناسب، با شکست مواجه شده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «کسب و کار، در گرو زمان و فصل مناسب خویش است».³

3. سستی گریزی

مردم سست، جامعه کسل را رقم می زنند و جامعه کسل، آینده خمود و کم تحرک را به ارمغان می آورد؛ لذا پیامبر رحمت صلی الله علیه وآله، از کسالت و سستی، به خدا پناه می برد و می فرماید: «خدایا! به تو پناه می برم از کسالت و سستی و به تو پناه می برم از فقر و کفر» و باز می فرماید: «خداوند، انسان بیکار و بی تحرک در کارهای دنیا و آخرت را دشمن می دارد».⁴

4. تداوم و استواری

یکی از ویژگی های فاخر کارآفرینان، استواری، استحکام، تدوام و شکست ناپذیری است؛ لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، ضمن تشویق به انتخاب یک کار دقیق، می فرماید: «هر کسی از شما که کاری را انجام می دهد، باید آن را با استواری، استحکام و مداومت به سرانجام برساند»و نیز می فرماید: «بافضیلت ترین کارها، بادوام ترین آنهاست؛ ولو اندک باشد».

5. سودرسانی

از ویژگی های کارآفرینان، خلق فرصت ها، استقبال از خطرها، خرج سرمایه فکری و مادی، عبور از ناشناخته ها و خلق «همه چیز» از «هیچ» و سپس ترک آن برای دیگران و ایجاد فرصتی دیگر است و این خلق و واگذاری، در چرخه تداوم قرار می گیرد و نتیجه آن، سودرسانی به دیگران است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در این باره می فرماید: «بهترین مردم، کسی است که برای مردم، سودمندتر باشد».

6. کسب دانش و مهارت لازم

حالت جست وجوگری و کسب اطلاعات، از ویژگی های کارآفرینان است که کارهای خود را بر اساس اطلاعات متقن و با تدبیر انجام می دهند. رسول اکرم صلی الله علیه وآله، در این باره می فرماید: «ای پسر مسعود! هر گاه تصمیم به کاری گرفتی، آن را از روی علم و عقل انجام بده و از این که بدون اندیشه و علم، اقدام به کاری کنی، پرهیز کن».

7. رابطه دوستانه و صحیح

از ویژگی های کارآفرینان، رابطه آنان با اطرافیان خود در محیط کار است که اغلب، دوستانه، غیررسمی و سودرسان است. پیامبر صلی الله علیه وآله درباره فعالیت های مختلف می فرماید: «در اسلام، نه تحمل زیان جایز است و نه ضرر رساندن به دیگران و فریب آنها. روابط، باید شفاف، دوستانه و صادقانه باشد».

8. صداقت حرفه ای

ویژگی دیگر کارآفرینان، صداقت حرفه ای و عدم طمع ورزی است. این مسئله، هم در اعتماد به کارآفرین و هم در تداوم همکاری با او، موءثر است. پیامبر صلی الله علیه وآله در این باره می فرماید: «هر گاه فردی برای یک کار مشخص، فرد دیگری را به فعالیت فرا خواند، باید حقوق او را به طور کامل بپردازد» و نیز می فرماید: «هر کس فردی را به فعالیت فرا می خواند، پیش از کار، او را از اجرتش آگاه سازد».

9. پشت کار و خلاقیت

کارآفرین، علاوه بر تصمیم گیری صحیح، مناسب و دقیق، فردی است که دارای ایده و فکر جدید باشد و در حوزه ای وسیع، از خلاقیت و پشت کار برخوردار باشد. زمانی که یک کارآفرین، احساس ذوق و هیجان می کند، به یک فکر و ایده جدید می رسد و آن گاه، پشت کار لازم را از خود نشان می دهد. کارآفرین، همواره در تکاپو و خلاق است. پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله، جدیت و پشت کار را ستایش می کند و می فرماید: «هر کس به دنبال کاری رود و در آن، پشت کار به خرج دهد، یقیناً به نتیجه می رسد».

10. احتکارگریزی و مولد بودن

کارآفرین نوآور، همیشه در حال خلق و ایجاد است و به کم قناعت نکرده، زیاد را هم انباشته نمی کند و در عین حال، فردی احتکارگریز و در حال حرکت است و همواره احساس نیاز به توفیق بیشتر، او را از تکیه به وضع موجود، رها می سازد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، ضمن ستایش بی نیازی و غنا می فرماید: «دارا بودن و بی نیازی، بهترین یاور انسان بر حفظ تقواست» و تأکید می فرماید که «از احتکار بپرهیزید».

پانوشت

1. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 10.

2. همان، ص 106.

3. بحارالانوار، ج 77، ص 165.

4. نهج الفصاحه، ح 221.

برگرفته ازسایت حوزه